“هامون باز هم تشنه لب شد”.!!! کمرنگ شدن و یا به فراموشی سپردن نقش هامون برای سیستان واکنون برای تمام استان

در این میان تالاب هامون نیز تحت تاثیر عوامل انسانی و طبیعی دستخوش تغییراتی شده است که به مرور زمان رگ های حیاتی آن را کمرنگ کرده و سرانجام باعث مرگ تدریجی اکوسیستم این منطقه شده است.

اما تالاب بین الملی هامون

 تالاب هامون که در سیستان و بلوچستان و در فاصله ۲۰۰ کیلومتری شمال زاهدان مرکز این استان در حوره آبریز پنج شهرستان زابل، زهک، هیرمند، هامون و نیم روز واقع شده است، بزرگترین دریاچه آب شیرین با مساحت حدود پنج هزار و ۷۰۰ کیلومترمربع در سراسر فلات ایران محسوب می شود و در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در شمال سیستان و بلوچستان قرار دارد.

این تالاب بزر گترین دریاچه آب شیرین کشور، سومین دریاچه بزرگ کشور پس از خزر و ارومیه و هفتمین تالاب بین المللی جهان است. تالاب هامون از طریق رودخانه سیستان، رودخانه پریان مرزی، فراه رود، چخان رود، خاش رود از افغانستان و بندان، شورو و چند رودخانه کوچک دیگر تغذیه می شود.

تالاب هامون که در شمال و شمال غربی دشت سیستان(شمال استان سیستان و بلوچستان) قرار گرفته، از سه دریاچه کوچک به نام های هامون پوزک ( میانی)، هامون صابوری ( شمالی) و هامون هیرمند تشکیل شده است که در زمان وفور آب به هم متصل می‌شوند و دریاچه هامون را تشکیل می دهند.

منطقه حفاظت شده هامون به دلیل قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان، تنها مامن زیست پرندگان مهاجر شرق کشور است و تاکنون بیش از ۱۸۳ گونه پرنده در دریاچه هامون مشاهده شده است.

بیش از۱۰۰ گونه جانوری از جمله گراز، گربه وحشی و روباه نیز در حواشی این دریاچه زیست می کردند که قطع جریان آب هیرمند به مرز ایران، کمبود نزولات آسمانی، خشکیدن هامون و در نهایت بروز خشکسالی و استمرار آن در ۱۸ سال گذشته باعث شد مهاجرت پرندگان و حیات جانوران در این منطقه به مخاطره بیافتد.

تقسیم بندی پرندگان در قالب ۵۱ ‎خانواده نشان دهنده تنوع کم نظیر انواع پرندگان در این منطقه است بنابراین از بعد ملی و بین المللی این تالاب از اهمیت قابل توجهی برخوردار و از سوی سازمان بین المللی حیات پرندگان به عنوان زیستگاه با اهمیت پرندگان معرفی شده است.

اهمیت این دریاچه به خاطر آب شیرین آن و امکان پرورش و صید ماهی در سالهای پر آبی و تأمین علوفه دامها از طریق حاشیه و نیزارهای آن می‌باشد و تا سال ۱۳۷۸ با حجمی بالغ بر ۸ میلیارد مترمکعب عامل اصلی حیات در منطقه سیستان شناخته می‌شد.

وابستگی دریاچه هامون به رودخانه هیرمند باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم بوجود آورد.

عوامل طبیعی و انسانی متعددی در کاهش تدریجی سطح آب تالاب هامون نقش موثری داشته است.

کاهش نزولات جوی و حاکم شدن شرایط خشکسالی بر سیستان از جمله عوامل طبیعی تاثیرگذار در کاهش سطح تالاب هامون است.

همچنین حاکمیت طالبان بر بخش وسیعی از افغانستان از اواسط دهه هفتاد و فراخوان برای احداث سد در در منطقه کمان خان بر روی رود هیرمند، نصب و به کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند توسط کشاورزان افغانی، عدم مدیریت صحیح منابع آب، عدم لایروبی نهراهای منتهی به دریاچه هامون در داخل کشور و احداث سدهای جدید در بالادست هیرمند از عوامل انسانی است که باعث شد تا میزان ورودی آب هیرمند به تالاب هامون کاهش یابد و در نهایت به خشک شدن تالاب هامون منتهی شود.

نقش مهم  تالاب هامون برای سیستان

تالاب هامون نقش بسیار مهمی در خنک کردن آب و هوای منطقه در زمان وزش بادهای ۱۲۰ روزه داشت، اما با خشکیدگی تالاب هامون حجم زیادی از رسوبات و شن های خشک شده کف دریاچه هامون و رودخانه هیرمند تا حدود ۳۰۰ کیلومتر به همراه باد به حرکت درآمده و موجب افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا در منطقه شده است.

همچنین تالاب هامون منشاء تولید ۶ تُن در هکتار گندم و منبع درآمد ۱۵ هزار صیاد با ۱۲هزار تن صید ماهی در سال بود و نیزارهای انبوه آن منبع اصلی تغذیه ۱۲۰ هزار رأس دام (مخصوصا گاو سیستانی) و صنایع دستی مانند حصیربافی بود.

فقر  و مهاجرت خانواده های سیستانی به شهرهای کشور مانند  مشهد مقدس ؛ نیشابور؛ سبزوار ؛ بندر ترکمن و گرگان و…..از تبعات خشک شدن تالاب هامون است

مهاجرت بی رویه روستائیان و خالی شدن مرز از سکنه، منجر به پدیده ناامنی و ضعف امنیتی در مرزهای شرقی می شود.

خشکیدگی تالاب هامون و مشکلات زیست محیطی به وجود آمده،  دیگر نه تنها به منطقه سیستان ختم نمی‌شود بلکه تمامی شهرهای استان را تحت الشعاع خود قرار داده و دامنه این بحران و گرد و غبار ناشی از آن تا دریای عمان نیز کشیده شده است. همانطوری که این روزها ملاحظه می کنید که در شهرهای جنوبی سیستان وبلوجستان گرد غبار ناشی از خشکی هامون به آنها هم می رسد.